اولین مرحله بیدار و فعال کردن حس لامسه در نوزادان، نوازش و در آغوش گرفتن آنها است. با این عمل به نوزادمان این حس را منتقل می کنیم که دوستش داریم و جایش امن است. اولین احساس امنیت که پایه گذار بسیاری از توانمندی های آینده است از همین زمان شکل می گیرد. اولین رابطه ی نوزاد با دنیای خارج از طریق لمس کردن می باشد و این حس را نوزاد از طریق پوست و سپس به وسیله ی دهان تجربه می کند. ماساژ دادن کودکان با روغنهای مخصوص و طبیعی به اندازه مصرف شیر و خواب کودک می تواند مفید و با اهمیت باشد چرا که باعث رشد بهتر مغز و شادابی و طراوت کودک شود. همچنین در آغوش گرفتن کودک توسط پدر و مادر نیز دارای اهمیتی به اندازه مصرف شیر، خوابیدن کودک در تضمین سلامت روانی و جسمی کودک است. ماساژ دادن کودکان باعث رشد بهتر مغز و اندامهای حسی حرکتی و عملکرد بهینه سیستم دفاعی بدن کودک می شود. در عین حال حس لامسه ی کودک را نیز تقویت می کند. در دوران جنینی به دلیل وجود کیسه آبی که در آن قرار دارد و بوسیله دیواره بطن مادر، جنین به این احساس آرامش و امنیت دست می یابد ولی با تولد، این رابطه ی فیزیکی از بین می رود و اینجاست که نوزاد، نیاز به نوازش پیدا می کند تا فقدان رابطه ی فیزیکی دوران جنینی را جبران کند و والدین با یک برنامه ریزی مناسب می توانند این خلا را پر کنند و همه مادران بطور غریزی با لمس کردن و ناز و نوازش کودک سعی در ایجاد ارتباط با او دارند. در این که در چند ماه نخست پس از تولد «تماس فیزیکی » با کودک از اهمیت حیاتی برخوردار است، هیچ تردیدی وجود ندارد. علاوه بر این ماساژ دادن صحیح بدن کودک در تقویت عضلات و مفاصل بدن او، سریعتر و نرمتر کردن حرکات دست و پا، تأمین امنیت کودک جهت انجام فعالیت های حرکتی و نیز تأثیر مطلوب بر روی جریان خون و سیستم عصبی، بسیار مفید می باشد. علاوه بر تأثیری که حرکت دستها بر روی پوست بدن کودک دارند، شنیدن صدای گرم مادر و مشاهده ژستها و حالات صورت او در ایجاد ارتباطی روحی- عاطفی بسیار موثر است. بنابراین در طول ماساژ مرتباً با او حرف بزنید. بهتراست قبل از شروع، لباس های کودک را کم کنید (اگر کودک از برهنه بودن خوشحال نیست، با لباس او را ماساژ دهید) درجه ی حرارت اتاق باید مناسب باشد (نه گرم و نه سرد باشد).
زمان ماساژ دادن:
بهترین زمان را برای ماساژ کودکتان انتخاب کنید که به دور از هر گونه عوامل مزاحم همچون زنگ تلفن، صدای تلوزیون و … باشد. برای ماساژ دادن، بهتر است مواقعی را که کودک سرحال و با نشاط است، انتخاب کنید. زمانی را انتخاب کنید که خود شما آرامش داشته باشید و کودک هم گرسنه نباشد، همچنین ماساژ دادن بلافاصله بعد از غذا خودردن کودک هم مناسب نیست. زمانی که کودک شما تمایل به بازی دارد از ماساژ دادن او پرهیز کنید، و اغلب از زمان هایی که تنها هستید برای ماساژ دادن کودک استفاده کنید. زمان ماساژ دادن باید ابتدا کوتاه باشد تا کودک با آن آشنا شود، به عبارت دیگر ماساژ دادن باید تا زمانی ادامه یابد که کودک دوست داشته باشد و به چهره ی شما نگاه می کند و میخندد. زمانی که کودک سر خود را بطرف دیگر می برد و اخم می کند و یا گریه می کند، ماساژ دادن را باید قطع کنید.
فوائد ماساژ برای مادر و کودک
ماساژ کودک نه تنها فواید بسیاری برای کودک دارد بلکه دارای فوایدی برای والدین نیز هست که در زیر به تمام این موارد اشاره خواهد شد:
1- احساس امنیت: ماساژ نوزاد و کودک، زیباترین راه شناخت احساسات و واکنش ها و ایجاد آرامش و اطمینان خاطر نوزاد است. ده دقیقه ماساژ دو تا سه بار در هفته، به اعتماد سازی بین مادر و کودک، جلوگیری از بیماریها ارتباط برقرار کردن بین آنها کمک می کند. ارتباط جسمی بین کودک و یکی از والدینش، احساس عشق و علاقه و ارزش را در او تقویت می کند و این احساس، به رشد عزت نفس و اعتماد به نفس در کودک می انجامد. ماساژ کودک باعث ایجاد آرامش و هوشیاری او می شود.
2-سلامت و تندرستی کل بدن: تحقیقات نشان می دهد: ماساژ مستمر کودک، عضلات و مفاصل نوزاد را محکم، بیماری های رایج کودکان را بهبود، در مورد درآوردن دندان کودک و در کودکانی که نیاز به مراقبت ویژه دارند مانند کودکان دچار سندرم دون، ضایعه اعصاب حسی فلج مغزی و نوزادان نارس مفید و موثر است با ماساژ ناحیه شکم از یبوست کودک جلوگیری، کودکانی که با محبت و مهربانی لمس می شوند، کمتر از آن هایی که تماس محبت آمیز با والدین شان ندارند گریه می کنند یا بیمار می شوند. ماساژ، گردش خون را بهبود می بخشد و سیستم ایمنی بدن را نیز تقویت می کند. همینطور کمک می کند که مایع لنفی در سرتاسر بدن پخش شود و مواد مضر نیز از بدن دفع گردد. ماساژ، درد و نشانه های بعضی از ناراحتی ها و بیماری های مزمن را تسکین می دهد. ترکیبات شیمیایی در بدن مانند کورتیزول تحت تاثیر فشار عصبی افزایش می یابند، همچنین در کودکان برای جلوگیری از این مشکل، انجام ماساژ روزانه این هورمون را به پا یین ترین حد ممکن می رساند، راحتی و آرامش را افزایش می دهد و به نوزادی که دایم گریه می کند، آرامش می بخشد.
3- رشد جسمی: ماساژ، خودآگاهی از جسم را افزایش می دهد و عضلات را محکم و مفاصل را منعطف می کند. بدین ترتیب برای کودکان نارس )کودکانی که زیر وزن طبیعی به دنیا می آیند یا آن هایی که نیازهای ویژه ای دارند( منفعت ویژه ای دارد. انجام ماساژ وزن بچه را زیاد، به حفظ حالت های فیزیکی، هوشیاری، کودکان کمک می کند.
4-مهارت اجتماعی: با لمس کودکتان، چگونگی برقراری ارتباط را به او آموزش می دهید. ماساژ به شما کمک می کند ارتباطی غیر کلامی با کودک تان برقرار سازید و این موضوع باعث افزایش ارتباط زود هنگام شما با کودک خواهد شد در نتیجه کم کم عزت نفس و توان برقراری ارتباط اجتماعی در کودک پدید خواهد آمد.
منافع ماساژ برای والدین
1-آرامش و راحتی: هنگام ماساژ کودک با او ارتباط برقرار می کنید که این رابطه باعث آرامش و شادابی شما می شود.
2-درک بهتر نسبت به عکس العمل های کودک: اگر کودک حس کند عصبی یا ناراحت هستید، او در این حالت قادر به ابراز احساس خود نخواهد بود ولی اگر آن طور که دوست دارد نوازشش کنید کودک احساس خود را از این بروز خواهد داد او را درک کنید، و همین مسئله باعث افزایش مهارت های شما در نگهداری از فرزندتان می شود.
3- ایجاد اعتماد به نفس: والدینی که نسبت به فرزندان شان حساسند، دوست دارند نسبت به انجام نقش ها و وظایف خود اطمینان پیدا کنند. ارتباط جسمی ناشی از ماساژ و تماس با کودک، در والدین نیز احساس آرامش و اطمینان ایجاد می شود.
4-ایجاد ارتباط بین والدین و کودک: ارتباط غیر کلامی که همراه ماساژ کودکتان برقرار می کنید، جرقه ارتباطی تعاملی و دو طرفه را روشن می کند. تا آنجا که این ارتباط می تواند در آینده نیز بین هر دوی شما برقرار و ادامه داشته باشد. ماساژ، طی زمانی مشخص و به صورت منظم داده می شود و می تواند بین شما و او صمیمیت و نزدیکی ایجاد کند.
ماساژ، راهی برای شناخت احساسات کودک ماساژ کودک، یکی از زیباترین راه های شناخت احساسات و ایجاد آرامش خاطر کودکان است 10 .دقیقه ماساژ 2 تا 3 بار در هفته می تواند به ارتباط بین کودک و مادر و در جلوگیری از بیماری ها موثر باشد. ماساژ کودکان از بدو تولد تا پایان شیرخوارگی در رشد عاطفی و روانی، تکامل اجتماعی و هوشی کودک تاثیر بسزایی دارد. به گفته متخصصان، مهم ترین اصل در ماساژ کودک، رضایت کامل مادر یا فرد ماساژ دهنده از عملی است که انجام می دهد؛ چرا که بایستی در او به حد کافی اعتماد ایجاد شده و باور داشته باشد که ماساژ، تاثیرات مثبت فراوانی دارد یا حداقل هیچ گونه ضرری برای کودک ندارد.
پیش از این تصور بر این بود که ماساژ بیشترین تماس و تحریک پوستی را برای کودک ایجاد می کند . تنها برای نوزادان نارس، بسیار کم وزن یا نوزادان مبتلا به اختلالات تکامل مفید است، ولی امروزه مشخص شده است که ماساژ در یک کودک کاملا سالم و بدون مشکل می تواند در افزایش سرعت رشد و تکامل عصبی بخصوص تکامل بهینه در تعاملات اجتماعی و هوشیاری کودک موثر باشد. کودک هنگام ماساژ باید سیر بوده و احساس گرسنگی نکند و مادر از تمیز بودن پوشک وی مطمئن باشد و خود با سرحالی و رضایت کامل، کودک را ماساژ دهد.
ماساژ و ارتباط با کودک
مطالعات نشان می دهد ارتباط غیر کلامی همچون ماساژ کودک می تواند رابطه متقابلی بین مادر و کودک ایجاد کند تا حدی که در آینده نیز این ارتباط باعث صمیمیت هرچه بیشتر طرفین می شود، ولی آنچه که بهتر است قبل از ماساژ انجام داد، این است که مالیدن روغن به بدن کودک، بدن او را لغزنده می کند پس باید هنگام بلند کردن کودک مراقب بود تا لیز نخورد و اگر احتمال می دهید که کودک نسبت به دانه های روغن یا فرآورده های آن حساسیت داشته باشد، از روغن هایی استفاده کنید که عاری از هرگونه ترکیبات مصنوعی است و اگر کودک تب دارد و علامت تب او را نمی دانید، از ماساژ دادن او خودداری کنید.
مطلبی دیگر
لمس کودک ابتدا بایستی به مدت کم در اندام های محدود و به صورت آرام انجام شده و به تدریج تعداد ماساژها و نیروی آنها را افزایش داد و اندام های دیگر را درگیر کرد. ماساژ کودکان باعث ایجاد حس آرامش و امنیت در کودک می شود که این حس امنیت در دوران شیرخوارگی سبب ایجاد احساس زندگی سالم روانی در آینده بوده و باعث تقویت اعتماد به نفس در آنها می شود. لیلا کریمی، کارشناس ارشد مامایی در این پژوهش آورده است: ماساژ روش خوبی برای آشنایی مادر با نیازهای کودک و شناسایی بیشتر بدن و اندام های نوزاد است. در بسیاری از فرهنگ ها ماساژ کودکان یک بخش سنتی از مراقبت های روزانه آنان است. با این روش مادر حالات و واکنش های کودک را نسبت به حرکات مختلف ماساژ شناسایی کرده و می تواند نسبت به پاسخ دریافتی از جانب کودک بهترین روش را برای برقراری ارتباط با او انتخاب کند.
تحقیقات مشخص کرده اند که تماس لمسی محبت آمیز کودک و ماساژ وی توسط مادر و گنجاندن این کار در برنامه مراقبتی روزانه کودکان، علاقه و محبت مادر به کودک را نشان داده و نیز باعث کاهش اضطراب و رشد مهارت های اجتماعی و زبانی و هوشیاری کودک می شود. گفتنی است، لمس کودک ابتدا بایستی به مدت کم در اندام های محدود و به صورت آرام انجام شده و به تدریج تعداد ماساژها و نیروی آنها را افزایش داد و اندام های دیگر را درگیر کرد. همچنین بهتر است ماساژ را از قسمت هایی که کودک بیشتر لذت می برد شروع کرد. ماساژ برحسب سن کودک، وضعیت کودک از نظر رسیده یا نارس بودن، سلامت، بیماری و فرهنگ خانواده متفاوت است.
شروع کار:
شما می توانید برای انجام این کار کودک را روی پایتان یا روی یک میز پهن قرار دهید. هنگامی که نوزاد بزرگتر می شود، می توانید با انداختن یک حوله تمیز روی زمین این عمل را انجام بدهید و به این ترتیب که ابتدا حوله ای تمیز و نرم را برای قرار دادن کودک بر روی آن زیر کودک پهن کنید )تا اگر ادرار کرد بتوانید آن را عوض کنید(. خود شما نیز سعی کنید در وضعیت مناسبی قرار بگیرید برای این منظور پشت خود را به دیوار یا پشتی و صندلی تکیه بدهید. قبل از شروع ماساژ زیورآلات را از دستتان خارج نموده تا بدن کودک آسیب نبیند دست های خود را بشو یید برای آنکه دستهایتان به هنگام تماس با بدن کودک به اندازه کافی گرم باشند قبل از شروع کف دستهایتان را با چند حرکت سریع به هم بمالید سپس دست های خود را با کمی روغن چرب کنید و شما همچنین می توانید برای ماساژ بدن نوزادان و دستهایتان را به شیر آغشته کنید.
روغن های مناسب برای ماساژ دادن:
از روغن علاوه بر خواص مفیدی که دارد باعث می شود که بین دستان شما و بدن کودک اصظکاک ایجاد نشود و پوست حساس کودک آسیبی نبیند. روغن بادام شیرین یا روغن زیتون و روغن های طبیعی خوب است و علاوه بر شادابی پوست بر سیستم دفاعی بدن و بهبود تنفس کودک موثر می دانند. بهترین روغن برای ماساژ کودکان و نوزادان روغن اسطوخودوس میباشد. استفاده از روغن آفتاب گردان کودک را از بروز بیماری عفونی و جراحت مصون می دارد و روغن کنجد و روغن بادام پوست کودک را نرم و لطیف می کند. به گفته پزشکان و متخصین کودک ماساژ کودک با روغن گندم سبب تنظیم عضلات کودک و ویتامین سرشار موجود در این ماده باعث طراوت پوست می شود. شایان ذکر است؛ همچنین ماساژ دادن مرتب نوزاد با روغن های طبیعی با خواص مختلف از بروز ناراحتی های تنفسی در کودک جلوگیری می کند روغن های فرار و معطر برای این کار اصلا مناسب نیستند.
طریقه ماساژ دادن:
ماساژ را با عجله انجام ندهید. ابتدا از پشت گردن شروع کنید و بعد بازوها و دست ها را ماساژ دهید. شکم کودک را همیشه به صورت دایره های کوچک ماساژ دهید. در مرحله بعد نوبت به پاها و صورت نوزاد می رسد. با انگشتان صورتش را به آرامی به صورت دایره وار نوازش کنید.
ماساژ جلوی بدن:
ماساژ جلوی بدن شامل حرکات دورانی قفسه سینه و سپس حرکات دورانی شکم می شود. در حالی که کودک به پشت خوابیده هر دو دست را به نحوی روی قفسه سینه قرار دهید که انگشتانتان در قسمت فوقانی قفسه سینه قرار بگیرد. البته حرکات دست نباید هیچ فشاری را به این نواحی وارد آورد و در عمل تنفس کودک اختلال ایجاد نمایند. از مرکز قفسه سینه به سمت چپ و راست به آرامی و به صورت چرخشی ماساژ دهید و به سمت بازوهای کودک ببرید. در این مرحله نیز باید چرخش در جهت حرکت عقربه های ساعت باشد. این کار را چند بار تکرار کنید. این کار در بهبود ظرفیت ریه ها و بالانس تنفسی کودک بسیار مفید است. بعد از قفسه سینه نوبت به ماساژ شکم می رسد. یکی از دست هایتان را به صورت افقی بالای شکم قرار داده و به آرامی به سمت پا یین ماساژ دهید. درست قبل از این که دستتان را بردارید دست دیگر را بالای شکم قرار دهید و حرکت را ۶ بار تکرار کنید. در حرکت بعدی ماساژ شکم از اطراف ناف به سمت بیرون با حرکت چرخشی انجام می شود. برای انجام این حرکت مفید ابتدا با دو انگشت از نزدیک ناف کودک شروع کنید با حرکت چرخشی در جهت عقربه های ساعت به سمت بیرون. این حرکت را تا قسمت های داخلی کشاله ران ادامه دهید. این حرکت را مجددا انجام دهید اما این بار با کف دستتان و در حالی که انگشتان تماسی با پوست کودک ندارد انجام دهید. سپس حرکت بعدی را که زانو- شکم نزدیک کنید. همانطور که قبلا هم گفته شد مجموع این حرکات شکمی در بهبود عملکرد سیستم گوارشی و دردهای کولیکی شکم نوزادان بسیار موثراست.
ماساژ پاها:
پاها را یکی یکی ماساژ دهید. با یک دست کف پا را گرفته و و کمی بالا بیاورید و با دست دیگرتان از بالا تا پا یین پای کودک را ابتدا قسمت خارجی و سپس قسمت داخلی آن را مانند شکل ماساژ دهید. ماساژ دادن را با کشیدن دست بر روی پاها انجام دهید. هر یک از پاها را 5 تا 6 بار ماساژ دهید. با یک دست کف پا را کمی بالا آورده و با انگشت شست دست دیگر قسمت کف پای کودک را با حرکات دایره ای شکل ماساژ دهید. پاها را از محل کف پا چسبیده و بدون خم کردن به سمت شکم بالا آورده و سپس پا یین ببرید. این حرکت را 4 تا 10 بار می توانید تکرار کنید. این دو حرکت نیز در جهت تقویت ماهیچه های پا صورت می گیرد:
الف: پاها را از محل کف پا چسبیده و به طور یک در میان یک پا را بالا برده و پای دیگر را پا یین بیاورید.
ب: در حرکت دوم پاها را ضمن این که کمی بالا گرفته اید از یکدیگر باز کرده و سپس ببندید. هر یک از این دو حرکت را برای ۴ تا ۱۰ بار تکرار کنید.
ماساژ دست ها:
دستهای کودک را یکی یکی ماساژ دهید. بدین منظور با دست چپ یکی از دستهای او را بلند کرده و کمی بالا بیاورید. با دست راست.
با هر دو دستتان به طور هماهنگ از بازوهای کودک به سمت انگشتان دستش ماساژ دهید. دو انگشت شست و اشاره خود را دور بازوی کودک حلقه کنید و به سمت خارج دستان خود را به آرامی بکشید و کم کم به سمت پا یین پیشانی بیا یید. به نحوی که انگار چند خط موازی را روی پیشانی می کشید. در انتها دستان خود را به سمت شقیقه ها ببرید و در آنجا با انگشتانتان حرکت چرخشی انجام دهید. برای انجام ماساژ گونه ها دو شست خود را در دو سمت بینی کودک قرار دهید و به آرامی به سمت گونه های کودک بکشید. این کار را برای قسمت های پا یین تر صورت نیز انجام دهید. بدین صورت که دو شستتان را در گودی بالای لب کودک قرار دهید و به سمت فک بالا و گوش ها ماساژ دهید. برای زیر لب کودک نیز این حرکت را تکرار کنید. برای ماساژ گوش ها با دو انگشت شست و اشاره لبه خارجی و بالای گوش را بگیرید و با حرکت چرخشی به سمت لاله گوش ماساژ دهید. در این مرحله بهتر است که ماساژ پیشانی را تکرار کنید.
ماساژ پشت:
کودک را به روی شکم خوابانده و دستهایتان را به آرامی در دو سوی ستون مهره ها از کتف به سمت نشیمنگاه به صورت ماساژ حرکت دهید. دقت داشته باشید که به هیچ وجه نباید دستتان ستون مهره ها و مهره ناحیه کمر را لمس کند. این حرکت را ۵ تا ۶ بار تکرار کنید. با انگشتان هردو دست دو قسمت نرم نشیمنگاه کودک را طوری بگیرید که انگار می خواهید این قسمتها را بالا بیاورید. این عمل را از قسمت وسط این نواحی شروع کرده و سپس به سمت خارج و پا یین ادامه دهید.
